Het is best lastig om om te gaan met rouwende mensen. En ze zijn soms een beetje eng, want voor je het weet zeg je iets verkeerds. Maar hoe ga je dan eigenlijk wel om met iemand in rouw? Drie dingen die je kunt doen.
Timo Nijssen19 juli 2019, 14:06
De ongemakkelijkheid druipt van deze scene uit de serie Dead to Me af: een opmerking over het retourneren van de ovenschaal is niet het beste wat je kunt zeggen tegen iemand in rouw.Beeld AP
‘Ik kan me niet voorstellen hoe je je moet voelen’, zegt Karen, de buurvrouw van Jen in de eerste aflevering van de Netflix-serie Dead to Me. Karen komt een schaal ‘Mexicaanse lasagne’ met rozijnen langsbrengen ter ondersteuning nu Jen’s man is overleden.
‘Het is alsof je man aangereden wordt op gruwelijke wijze om het leven komt, antwoordt Jen tot het zichtbare ongemak van haar buurvrouw. ‘Breng die ovenschaal maar terug wanneer je wilt’, is het enige wat Karen nog kan uitbrengen terwijl ze de verse weduwe angstig aankijkt. Want ja, het is best lastig om om te gaan met rouwende mensen. En ze zijn ook best een beetje eng, voor je het weet zeg je iets verkeerds. Hoe pak je het nou handig aan?
Zelf kan ik er over meepraten. Vorig jaar overleed mijn vader na een kort ziekbed. Hij was 62, ik was 22, het was voor ons beiden nogal een plotse schok. Ineens moest ik nadenken over een uitvaart en over nalatenschap, dingen waar ik toch wel graag minstens een jaar of 40 voor was geweest. Ook mijn vrienden wisten niet altijd even goed wat ze met mij en de hele situatie aanmoeten, want zelf hadden ze ook nog niet zo’n soort verlies meegemaakt.
Daarom: drie dingen die je kunt doen voor iemand die in rouw is.
1. Zeg gecondoleerd, maar doe ook meer dan dat
Condoleren is een must, maar is daardoor ook vooral een moetje. Want voor wie zeg je eigenlijk gecondoleerd? Om de nabestaande te steunen, of voor jezelf, zodat je het verlies maar weer mooi naar ze kunt terugschuiven? In de rij staan bij de uitvaart om even een slap handje te geven en ‘gecondoleerd’ te zeggen; het is eigenlijk de dode equivalent van ‘gefeliciteerd met je overbuurvrouw’ op een Hollandse kringverjaardag. Dan ben je er maar van af en kun je door naar de koffie en zompige cake.
Condoleren is een betekenisloze formaliteit geworden, een frase die je bij gebrek aan betere woorden over je lippen laat rollen. Probeer het liever persoonlijk te maken, als je de overledene of de nabestaande enigszins kende. Je hoeft heus geen half uur lang herinneringen op te halen terwijl er nog twintig wachtenden achter je staan, maar geef het net wat extra’s. ‘Het heeft veel voor hem betekend dat jullie op het eind zoveel samen waren’, bijvoorbeeld. Of wens iemand gewoon sterkte, dat is ten minste een concrete uitspraak. Want wat betekent ‘gecondoleerd’ überhaupt? Samen pijn leiden, als je het terugvoert naar de Latijnse oorsprong. Deel dan liever echt in het verdriet door er voor iemand te zijn, door steun te bieden, op welke manier dan ook. Desnoods met een rozijnenlasagne.
Vraag vlak na het verlies ook niet alleen wat je voor iemand kunt doen, maar stel concrete dingen voor. Ga voor ze koken, neem werkzaamheden over als dat kan, of ga iets met ze doen ter afleiding. Rouw is zo’n alles verzwelgend iets dat je dan al amper kunt bedenken wat je zelf allemaal moet, laat staan wat je aan iemand anders kunt overlaten. Neem dus het initiatief als je iemand wilt ondersteunen.
2. Neem contact op, want rouwenden gaan niet zelf om aandacht vragen
Oké, je bent naar een uitvaart geweest. Als je niet echt dichtbij de overledene stond, zit het er voor jou nu wel weer op. Dat is begrijpelijk. Maar bedenk je dat de rouw voor de nabestaanden niet stopt. Niet vandaag, niet morgen, niet over een maand en ook over een jaar nog niet. Het verdriet wordt minder overweldigend, maar blijft aanwezig. Laat daarom eens wat van je horen rond belangrijke dagen: de verjaardag en sterfdag van de overledene, rond feestdagen of andere momenten die belangrijk waren bij het leven.
Het is makkelijk om zo’n datum te vergeten als het voor jezelf niet echt iets betekent. Maak er daarom een notitie van. Mensen gaan namelijk niet op een sterfdag zelf om aandacht vragen. Terwijl ze die misschien wel willen. Het is namelijk al lastig genoeg om te zeggen dat het niet zo goed met je gaat wanneer iemand ernaar vraagt, laat staan om er zelf over te moeten beginnen.
Blijf daarom in in contact met een nabestaande. Als rouwende wil je niet altijd weer het gesprek naar jezelf toe trekken en ben je bang anderen te vermoeien met je verdriet. Dat neemt niet weg dat het heel erg kan opluchten om je verhaal nog een keertje kwijt te kunnen. Vraag ook niet de hele tijd alleen hoe het met iemand gaat (wat denk je zelf?), maar luister geduldig naar het verhaal dat degene kwijt wil.
‘Je kunt me altijd bellen’ valt in dezelfde categorie. Goed bedoeld, maar iemand die diep in de put zit, pakt echt niet snel de telefoon op om op goed geluk wat mensen te bellen. Bel daarom zelf zo nu en dan eens. Misschien heeft de ander daar geen behoefte aan, dat merk je snel genoeg. Maar het kan even goed dat je iemand juist op een moment van eenzaamheid treft en hem zo een hart onder de riem kan steken. Of stuur een appje, dat kan altijd en de ontvanger kan reageren wanneer hij dat wil.
3. Stuur eens een brief of een kaartje
In de laatste dagen dat ik met mijn vader samen was, zocht ik op zijn werkkamer naar wat oude foto’s. In een kastje vond ik vergeten dozen vol met brieven die hij in de periode dat hij in het buitenland zat met zijn ouders uitwisselde. Persoonlijke brieven uit een tijd dat ik nog niet eens geboren was, maar toch geeft het me steun om te weten dat ze er zijn – ook al lees ik ze niet.
Zelf heb ik nauwelijks brieven naar mijn ouders gestuurd. Toen ik in het buitenland studeerde, belden we af en toe via FaceTime. Het is natuurlijk fijn dat je elkaar gewoon kunt zien terwijl je aan de andere kant van de oceaan zit, maar het grote nadeel van zo’n vluchtig videogesprek is dat je het nooit meer kunt terugkijken. Misschien heb je nog wat oude appjes, maar die gaan toch vaak vooral over de dagelijkse dingen. Of staan er wat oude mails opgesloten in een Hotmailaccount waar je het wachtwoord niet meer van hebt.
Neem daarom meer de tijd voor communicatie. Niet alleen richting iemand die het nu moeilijk heeft, maar gewoon naar alle mensen waar je om geeft. Stuur eens een brief. Misschien ben je niet zo’n schrijver, het hoeft ook heus niet een episch essay te zijn. Krabbel wat gedachten op een kaartje en stuur het op. Door kaarten en brieven voel je iemands aanwezigheid en aandacht, je laat zien dat je net wat meer tijd hebt genomen. Ook als de afzender er op dat moment niet (meer) is.
Bonustip: blijf in gesprek
Vat het niet persoonlijk op als iemand op dat moment geen behoefte heeft aan aandacht. Probeer het gewoon op een later moment opnieuw. Elk verlies is namelijk anders. Wat ik hierboven omschrijf is hoe ík persoonlijk verlies heb ervaren, geen universele oplossing. Als je aandacht geeft aan een rouwende kun je het niet zo snel fout doen, alleen al omdat zo weinig mensen het proberen. Maar neem maar van mij aan dat elke goedbedoelde poging wordt gewaardeerd.
Bron: Volkskrant 16 februari 2023